ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ(Prime Minister of India)ಯನ್ನು ಯಾರು ನೇಮಿಸುತ್ತಾರೆ..? ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಏನು..?

ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿ(Prime Minister of India)ಯನ್ನು ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳು ನೇಮಿಸುತ್ತಾರೆ(Appoints). ಈ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯು ಭಾರತದ ಸಂವಿಧಾನದ 75 ನೇ ವಿಧಿಯ (Article 75) ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತದೆ.

ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿಯ ನೇಮಕಾತಿ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯ ಸವಿಸ್ತಾರವಾದ ವರದಿ ಇಲ್ಲಿದೆ:
ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿ ನೇಮಕಾತಿಯ ಹಂತಗಳು :
ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿಯನ್ನು ಜನರು ನೇರವಾಗಿ ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ಸಂಸದೀಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಮೂಲಕ ಈ ಕೆಳಗಿನ ಹಂತಗಳಲ್ಲಿ ನೇಮಕ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ:

1.ಲೋಕಸಭಾ ಚುನಾವಣೆ
ಪ್ರತಿ ಐದು ವರ್ಷಕ್ಕೊಮ್ಮೆ ಲೋಕಸಭೆಯ 543 ಸ್ಥಾನಗಳಿಗೆ ಸಾರ್ವತ್ರಿಕ ಚುನಾವಣೆ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಈ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷಗಳು ಸ್ಪರ್ಧಿಸುತ್ತವೆ.

2.ಬಹುಮತದ ನಿರ್ಧಾರ
ಯಾವ ಪಕ್ಷ ಅಥವಾ ಚುನಾವಣಾ ಪೂರ್ವ ಮೈತ್ರಿಕೂಟವು ಲೋಕಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಅರ್ಧಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು (272+ ಸ್ಥಾನಗಳು) ಗೆಲ್ಲುತ್ತದೆಯೋ, ಆ ಪಕ್ಷಕ್ಕೆ ಸರ್ಕಾರ ರಚಿಸಲು ಅವಕಾಶ ಸಿಗುತ್ತದೆ. ಆ ಪಕ್ಷದ ನಾಯಕನನ್ನು ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಯಾಗಿ ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ.

3.ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳ ಆಹ್ವಾನ
ಚುನಾವಣಾ ಫಲಿತಾಂಶದ ನಂತರ, ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಸ್ಥಾನ ಗೆದ್ದ ಪಕ್ಷದ ನಾಯಕನನ್ನು ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳು ಭೇಟಿ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಆ ನಾಯಕನು ತನಗೆ ಬಹುಮತ ಇದೆ ಎಂದು ಸಾಬೀತುಪಡಿಸಿದಾಗ, ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳು ಅವರನ್ನು ಸರ್ಕಾರ ರಚಿಸಲು ಅಧಿಕೃತವಾಗಿ ಆಹ್ವಾನಿಸುತ್ತಾರೆ.

4.ಪ್ರಮಾಣ ವಚನ ಸ್ವೀಕಾರ
ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಭವನದಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವ ಸಮಾರಂಭದಲ್ಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳು ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿಗೆ ಅಧಿಕಾರ ಮತ್ತು ಗೌಪ್ಯತೆಯ ಪ್ರಮಾಣ ವಚನವನ್ನು ಬೋಧಿಸುತ್ತಾರೆ. ಸಂವಿಧಾನಕ್ಕೆ ಬದ್ಧರಾಗಿರುವುದಾಗಿ, ಸರ್ಕಾರದ ರಹಸ್ಯಗಳನ್ನು ಕಾಪಾಡುವುದಾಗಿ ಪ್ರಮಾಣ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.

ವಿಶೇಷ ಸಂದರ್ಭಗಳು (ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳ ವಿವೇಚನಾ ಅಧಿಕಾರ)
ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಪಕ್ಷಕ್ಕೆ ಸ್ಪಷ್ಟ ಬಹುಮತ ಸಿಗದಿದ್ದಾಗ (Hung Parliament), ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳು ತಮ್ಮ ವಿವೇಚನಾ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಾರೆ: ಅವರು ಅತಿದೊಡ್ಡ ಪಕ್ಷದ ನಾಯಕ ಅಥವಾ ಮೈತ್ರಿಕೂಟದ ನಾಯಕನನ್ನು ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿಯಾಗಿ ನೇಮಿಸಬಹುದು.

ಅಂತಹ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ನೇಮಕಗೊಂಡ ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿಯು ನಿಗದಿತ ಸಮಯದಲ್ಲಿ (ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ 15-30 ದಿನಗಳು) ಲೋಕಸಭೆಯಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವಾಸ ಮತ (Floor Test) ಗೆಲ್ಲಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.

ಪ್ರಧಾನಿಯಾಗಲು ಅರ್ಹತೆಗಳು :
*ಭಾರತದ ಪ್ರಜೆಯಾಗಿರಬೇಕು.
*ಲೋಕಸಭೆ ಅಥವಾ ರಾಜ್ಯಸಭೆಯ ಸದಸ್ಯರಾಗಿರಬೇಕು.
*ಲೋಕಸಭೆಯ ಸದಸ್ಯರಾಗಿದ್ದರೆ ಕನಿಷ್ಠ 25 ವರ್ಷ, ರಾಜ್ಯಸಭೆಯ ಸದಸ್ಯರಾಗಿದ್ದರೆ ಕನಿಷ್ಠ 30 ವರ್ಷ.
*ಲೋಕಸಭೆಯ ಬಹುಮತ ಇರುವವರೆಗೆ ಅಧಿಕಾರದಲ್ಲಿರುತ್ತಾರೆ.

ಸಂಸತ್ತಿನ ಸದಸ್ಯರಲ್ಲದ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನೂ ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿಯನ್ನಾಗಿ ನೇಮಿಸಬಹುದು :
ಗಮನಿಸಿ: ಸಂಸತ್ತಿನ ಸದಸ್ಯರಲ್ಲದ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನೂ ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿಯನ್ನಾಗಿ ನೇಮಿಸಬಹುದು, ಆದರೆ ಅವರು ನೇಮಕಗೊಂಡ 6 ತಿಂಗಳೊಳಗೆ ಯಾವುದಾದರೂ ಒಂದು ಸದನದ (ಲೋಕಸಭೆ ಅಥವಾ ರಾಜ್ಯಸಭೆ) ಸದಸ್ಯರಾಗಿ ಆಯ್ಕೆಯಾಗಬೇಕು.

ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿಯ ಅಧಿಕಾರಗಳು ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯಗಳು :
ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿಯು ಸರ್ಕಾರದ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರಾಗಿ ದೇಶದ ಆಡಳಿತದಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ಮತ್ತು ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅವರ ಅಧಿಕಾರ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯಗಳನ್ನು ಈ ಕೆಳಗಿನಂತೆ ವರ್ಗೀಕರಿಸಬಹುದು:

1.ಮಂತ್ರಿಮಂಡಲಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಅಧಿಕಾರಗಳು
*ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿಯು ಕೇಂದ್ರ ಮಂತ್ರಿಮಂಡಲದ ನಾಯಕರಾಗಿರುತ್ತಾರೆ:
*ಯಾರನ್ನು ಮಂತ್ರಿಗಳನ್ನಾಗಿ ನೇಮಿಸಬೇಕು ಎಂದು ಅವರು ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳಿಗೆ ಶಿಫಾರಸು ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
*ಮಂತ್ರಿಗಳಿಗೆ ವಿವಿಧ ಇಲಾಖೆಗಳನ್ನು (ಹಣಕಾಸು, ರಕ್ಷಣೆ, ಗೃಹ ಇತ್ಯಾದಿ) ಹಂಚಿಕೆ ಮಾಡುವುದು ಮತ್ತು ಬದಲಾಯಿಸುವುದು.
*ಸಚಿವ ಸಂಪುಟದ (Cabinet) ಸಭೆಗಳ ಅಧ್ಯಕ್ಷತೆ ವಹಿಸಿ, ಪ್ರಮುಖ ನಿರ್ಧಾರಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ.
*ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿಯು ರಾಜೀನಾಮೆ ನೀಡಿದರೆ ಇಡೀ ಮಂತ್ರಿಮಂಡಲವೇ ವಜಾಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ.

2.ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಕಾರ್ಯಗಳು :
*ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿಯು ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಮತ್ತು ಮಂತ್ರಿಮಂಡಲದ ನಡುವೆ ಸಂವಹನ ಸೇತುವೆಯಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಾರೆ:
*ಸರ್ಕಾರದ ಎಲ್ಲಾ ಆಡಳಿತಾತ್ಮಕ ನಿರ್ಧಾರಗಳು ಮತ್ತು ಶಾಸಕಾಂಗದ ಪ್ರಸ್ತಾವನೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳಿಗೆ ಮಾಹಿತಿ ನೀಡುತ್ತಾರೆ.
*ಅಟಾರ್ನಿ ಜನರಲ್, ಸಿಎಜಿ (CAG), ಯುಪಿಎಸ್ಸಿ ಅಧ್ಯಕ್ಷರು ಮತ್ತು ಚುನಾವಣಾ ಆಯುಕ್ತರಂತಹ ಉನ್ನತ ಅಧಿಕಾರಿಗಳ ನೇಮಕಾತಿಯಲ್ಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳಿಗೆ ಸಲಹೆ ನೀಡುತ್ತಾರೆ.

3.ಸಂಸತ್ತಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಅಧಿಕಾರಗಳು
*ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿಯು ಲೋಕಸಭೆಯ ನಾಯಕರಾಗಿರುತ್ತಾರೆ:
*ಸಂಸತ್ತಿನ ಅಧಿವೇಶನಗಳನ್ನು ಕರೆಯಲು ಅಥವಾ ಮುಂದೂಡಲು ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳಿಗೆ ಸಲಹೆ ನೀಡುತ್ತಾರೆ.
*ಲೋಕಸಭೆಯನ್ನು ವಿಸರ್ಜಿಸಿ ಹೊಸ ಚುನಾವಣೆ ನಡೆಸುವಂತೆ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳಿಗೆ ಯಾವುದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಶಿಫಾರಸು ಮಾಡಬಹುದು.
*ಸರ್ಕಾರದ ಪ್ರಮುಖ ನೀತಿಗಳನ್ನು ಸಂಸತ್ತಿನ ಸದನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಿಸುತ್ತಾರೆ.

4.ಇತರ ಪ್ರಮುಖ ಕಾರ್ಯಗಳು
*ನೀತಿ ಆಯೋಗದ ಅಧ್ಯಕ್ಷರು: ಭಾರತದ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಮಂಡಳಿ ಮತ್ತು ನೀತಿ ಆಯೋಗದ (NITI Aayog) ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಾರೆ.
*ವಿದೇಶಾಂಗ ನೀತಿ: ದೇಶದ ವಿದೇಶಾಂಗ ನೀತಿಯನ್ನು ರೂಪಿಸುವಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಭಾರತವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುವಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸುತ್ತಾರೆ.
*ತುರ್ತು ಪರಿಸ್ಥಿತಿ: ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟಿನ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ (ಯುದ್ಧ ಅಥವಾ ಆರ್ಥಿಕ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟು) ದೇಶದ ಮುಖ್ಯ ವ್ಯವಸ್ಥಾಪಕರಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಾರೆ.

1947ರಲ್ಲಿ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಬಂದ ದಿನದಿಂದ ಇಂದಿನವರೆಗೆ ಅಧಿಕಾರ ವಹಿಸಿಕೊಂಡ ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿಗಳ ಸಂಪೂರ್ಣ ಪಟ್ಟಿ ಇಲ್ಲಿದೆ:

• ಸಂವಿಧಾನ ಕುರಿತು ನೆನಪಿನಲ್ಲಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳಬೇಕಾದ ಸಾಮಾನ್ಯ ಅಂಶಗಳು (Constitution of India)
• ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ(Prime Minister of India)ಯನ್ನು ಯಾರು ನೇಮಿಸುತ್ತಾರೆ..? ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಏನು..?
• ಭಾರತೀಯ ಕ್ರಿಕೆಟ್ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲೇ 2ನೇ ಅತಿ ವೇಗದ ಅರ್ಧಶತಕ ಸಿಡಿಸಿದ ಹಾರ್ದಿಕ್ ಪಾಂಡ್ಯ (Hardik Pandya)
• ಮಲಯಾಳಂ ಚಿತ್ರರಂಗದ ಖ್ಯಾತ ನಟ, ನಿರ್ದೇಶಕ ಶ್ರೀನಿವಾಸನ್ ನಿಧನ
• ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶಕ್ಕೆ ತೆರಳಲಿರುವ ಮೊದಲ ವೀಲ್‌ಚೇರ್ ಗಗನಯಾತ್ರಿಯಾಗಿ ಮೈಕೆಲಾ ಬೆಂಥೌಸ್ (Michaela Benthaus)